Historia i wynalazek szczepionki
Pierwszą szczepionkę przeciw WZW B opracowano w 1981 roku. Była to tzw. szczepionka „plazmatyczna”, wytwarzana z osocza osób zakażonych. Choć skuteczna, została wkrótce zastąpiona przez bezpieczniejsze i nowocześniejsze preparaty rekombinowane. Od 1986 roku stosuje się szczepionki uzyskiwane metodą inżynierii genetycznej, zawierające antygen powierzchniowy HBsAg. Dzięki temu nie ma ryzyka przeniesienia wirusa, a odporność jest równie silna.
Inne nazwy i dostępne preparaty
Szczepionka na WZW B funkcjonuje pod nazwami: szczepionka przeciwko HBV, szczepionka przeciwko żółtaczce wszczepiennej czy po prostu hepatitis B vaccine. W Polsce dostępne są różne preparaty, m.in.:
- Engerix-B (GlaxoSmithKline),
- H-B-Vax II (MSD),
- Twinrix – szczepionka skojarzona przeciw WZW A i B.
Jak działa szczepionka na WZW B?
Szczepionka przeciw HBV zawiera rekombinowany antygen HBsAg, który nie wywołuje choroby, lecz pobudza układ odpornościowy do wytwarzania przeciwciał anty-HBs. Dzięki temu organizm potrafi szybko zwalczyć wirusa przy kontakcie z patogenem. Skuteczność ochrony oceniana jest na ponad 95% u osób zdrowych, które przyjęły pełny cykl szczepienia.
Schemat szczepienia i liczba dawek
Szczepienie podawane jest domięśniowo. Standardowy schemat obejmuje 3 dawki:
- pierwsza dawka – w wybranym dniu,
- druga dawka – po 1 miesiącu,
- trzecia dawka – po 6 miesiącach od pierwszej.
W sytuacjach nagłych (np. przed szybkim wyjazdem, zabiegiem chirurgicznym) stosuje się przyspieszone schematy, np. 0–1–2 miesiące z dawką przypominającą po roku. Dzieci w Polsce są szczepione obowiązkowo już w pierwszej dobie życia – zgodnie z kalendarzem szczepień.
Kto powinien się zaszczepić?
W Polsce szczepionka przeciw WZW B jest obowiązkowa dla noworodków i dzieci, a także zalecana w grupach podwyższonego ryzyka:
- personel medyczny i studenci kierunków medycznych,
- pacjenci planujący zabieg chirurgiczny lub hospitalizację
- osoby poddawane częstym zabiegom, dializom, transfuzjom,
- pacjenci z przewlekłymi chorobami wątroby,
- osoby żyjące w bliskim kontakcie z chorymi na WZW B,
- osoby wyjeżdżające do krajów o wysokiej zapadalności na HBV.
Bezpieczeństwo i działania niepożądane
Szczepionka przeciwko WZW B jest bezpieczna i dobrze tolerowana. Najczęstsze działania uboczne to: ból w miejscu wkłucia, niewielki obrzęk, zaczerwienienie, czasem podwyższona temperatura czy złe samopoczucie. Poważne odczyny występują niezwykle rzadko. Stanowisko Głównego Inspektoratu Sanitarnego potwierdza, że korzyści z immunizacji znacznie przewyższają ryzyko.
Jak długo działa szczepionka?
Po pełnym cyklu szczepień odporność utrzymuje się przez wiele lat. Badania pokazują, że ochrona trwa co najmniej 20 lat, a w większości przypadków organizm zachowuje pamięć immunologiczną do końca życia. U osób z grup ryzyka można kontrolować poziom przeciwciał (anty-HBs), a w razie potrzeby podać dawkę przypominającą.
Porównanie szczepionek przeciw WZW A i WZW B
Choć zarówno WZW A, jak i WZW B wywołują zapalenie wątroby, różnią się przebiegiem choroby, drogą zakażenia i charakterystyką szczepień. Poniżej zestawienie najważniejszych różnic pomiędzy szczepionką na WZW A i WZW B
| Cecha | WZW A | WZW B |
|---|---|---|
| Inna nazwa | Żółtaczka pokarmowa | Żółtaczka wszczepienna |
| Droga zakażenia | Pokarmowa – skażona woda, żywność, brak higieny | Kontakt z krwią, płynami ustrojowymi, kontakty seksualne, z matki na dziecko |
| Charakter choroby | Ostra, nie przechodzi w przewlekłą | Może przejść w przewlekłe zapalenie wątroby, marskość, raka wątroby |
| Rodzaj szczepionki | Inaktywowana (zabity wirus HAV) | Rekombinowana (antygen HBsAg uzyskany metodą inżynierii genetycznej) |
| Schemat szczepienia | 2 dawki (0 i 6–18 miesięcy) | 3 dawki (0, 1 i 6 miesięcy) |
| Czas działania | Nawet dożywotnio | Minimum 20 lat, często całe życie |
| Obowiązkowość w Polsce | Szczepienie zalecane (dobrowolne) | Szczepienie obowiązkowe (noworodki i dzieci) |
| Główne preparaty | Havrix, Avaxim, Vaqta, Twinrix (skojarzona z WZW B) | Engerix-B, H-B-Vax II, Twinrix (skojarzona z WZW A) |
| Grupy ryzyka | Podróżni, dzieci w dużych skupiskach, pracownicy żywności, osoby z chorobami wątroby | Personel medyczny, pacjenci dializowani, osoby z przewlekłymi chorobami wątroby, noworodki |
Podsumowanie
Szczepionka przeciw WZW B to jedno z najważniejszych narzędzi profilaktyki chorób zakaźnych. Chroni przed groźnymi powikłaniami żółtaczki wszczepiennej, w tym marskością i rakiem wątroby. Schemat obejmuje 3 dawki, a skuteczność ochrony przekracza 95%. Dzięki obowiązkowym szczepieniom noworodków liczba zakażeń w Polsce znacząco spadła, co stanowi ogromny sukces zdrowia publicznego.
Bibliografia
- World Health Organization (WHO). Hepatitis B vaccines: WHO position paper, Weekly Epidemiological Record, 2017.
- Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Hepatitis B Questions and Answers for Health Professionals, aktualizacja 2024. Dostępne: cdc.gov/hepatitis/hbv
- Główny Inspektorat Sanitarny (GIS). Kalendarz szczepień ochronnych i informacje o WZW B, 2024. Dostępne: gov.pl/web/gis
- Państwowy Zakład Higieny – Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego (NIZP-PZH). Szczepienia ochronne – dane epidemiologiczne i zalecenia, Warszawa 2023.
- GlaxoSmithKline, MSD. Charakterystyki Produktów Leczniczych: Engerix-B, H-B-Vax II, Twinrix.
ksai
Niniejszy materiał ma charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny. Nie zastępuje profesjonalnej diagnozy, porady lekarskiej ani konsultacji ze specjalistą. W przypadku pytań dotyczących zdrowia, bezpieczeństwa lub higieny zawsze skontaktuj się z odpowiednim lekarzem lub instytucją.