Azbestoza, nazywana również pylicą azbestową, to przewlekła choroba płuc wywołana długotrwałym wdychaniem włókien azbestu. Jest zaliczana do chorób zawodowych i najczęściej dotyka osób, które przez wiele lat pracowały w budownictwie, górnictwie, przemyśle stoczniowym czy zakładach zajmujących się produkcją wyrobów zawierających azbest. Schorzenie ma charakter postępujący i nieodwracalny, a jego następstwa zdrowotne obejmują nie tylko uszkodzenie tkanki płucnej, lecz także zwiększone ryzyko rozwoju nowotworów.
Azbestoza jako choroba zawodowa
W Polsce azbestoza znajduje się w oficjalnym wykazie chorób zawodowych. Jest to jeden z rodzajów pylicy płuc – przewlekłych chorób wywoływanych przez długotrwałe wdychanie szkodliwych pyłów. Podobnie jak pylica węglowa, azbestoza prowadzi do włóknienia tkanki płucnej i zaburzeń oddychania, ale jej przyczyną jest kontakt z pyłem azbestowym.
Rozpoznanie następuje po przeprowadzeniu badań specjalistycznych, analizy warunków pracy i potwierdzeniu narażenia na azbest. Pracownicy zatrudnieni w zawodach związanych z przetwórstwem azbestu lub rozbiórką starych konstrukcji budowlanych objęci są obowiązkową kontrolą lekarską, a w przypadku stwierdzenia choroby mogą uzyskać odszkodowanie i świadczenia rehabilitacyjne.
Jak dochodzi do pylicy azbestowej?
Do rozwoju azbestozy dochodzi wskutek długotrwałego kontaktu z pyłem azbestowym zawierającym mikroskopijne włókna. Cząsteczki te, po wdychaniu, osadzają się w pęcherzykach płucnych i powodują przewlekły stan zapalny oraz stopniowe włóknienie tkanki płucnej. Nawet niewielkie, ale wieloletnie narażenie na azbest może wywołać chorobę po wielu latach od zakończenia pracy w warunkach zapylenia.
Najczęstsze sytuacje narażenia obejmują m.in. prace przy demontażu starych konstrukcji budowlanych (płyty faliste, elewacje), konserwację i naprawy izolacji przemysłowych, prace w stoczniach przy statkach z izolacją azbestową, produkcję wyrobów zawierających azbest w latach 70. i 80. XX wieku, a także remonty w budynkach, w których nie przeprowadzono wcześniej bezpiecznego usunięcia tego materiału.
Objawy azbestozy
Początkowo azbestoza może przebiegać bez wyraźnych objawów. Z czasem jednak pojawiają się charakterystyczne dolegliwości, które nasilają się wraz z postępem choroby. Typowe objawy to:
- narastająca duszność wysiłkowa, a później także spoczynkowa,
- przewlekły suchy kaszel,
- bóle w klatce piersiowej, uczucie ucisku,
- przewlekłe zmęczenie i obniżona tolerancja wysiłku,
- charakterystyczne palce pałeczkowate w zaawansowanych stadiach.
Zmiany w płucach są wynikiem przewlekłego stanu zapalnego i zwłóknienia tkanki płucnej, co prowadzi do nieodwracalnego uszkodzenia układu oddechowego.
Azbestoza a rak płuc
Jednym z najpoważniejszych następstw ekspozycji na azbest jest zwiększone ryzyko rozwoju nowotworów. Badania wykazały, że osoby z azbestozą mają wielokrotnie wyższe ryzyko zachorowania na raka płuc oraz międzybłoniaka opłucnej. Co istotne, ryzyko to wzrasta jeszcze bardziej u palaczy tytoniu. Według danych epidemiologicznych, palenie papierosów w połączeniu z narażeniem na azbest może zwiększać ryzyko nowotworu nawet kilkudziesięciokrotnie.
Diagnostyka
Rozpoznanie azbestozy wymaga wykonania badań obrazowych (RTG i tomografii komputerowej), które ukazują charakterystyczne zwłóknienia i zmiany w płucach. Stosuje się również spirometrię do oceny wydolności oddechowej oraz testy laboratoryjne. Istotnym elementem jest dokładny wywiad zawodowy, potwierdzający wieloletnią ekspozycję na pył azbestowy.
Leczenie pylicy azbestowej
Azbestoza jest chorobą nieuleczalną – nie istnieją metody, które pozwoliłyby cofnąć zmiany w płucach. Leczenie ma charakter objawowy i obejmuje:
- farmakoterapię – leki przeciwkaszlowe, przeciwzapalne, czasem sterydowe,
- rehabilitację oddechową i ćwiczenia poprawiające wydolność płuc,
- stosowanie tlenu w przypadku niewydolności oddechowej,
- regularną kontrolę onkologiczną ze względu na ryzyko nowotworów.
Leczenie wspierane jest przez opiekę psychologiczną i wsparcie socjalne, ponieważ choroba istotnie wpływa na jakość życia pacjentów.
Profilaktyka
Najważniejszym sposobem zapobiegania azbestozie jest ograniczenie lub całkowite wyeliminowanie ekspozycji na azbest. W Polsce obowiązuje zakaz stosowania i produkcji wyrobów zawierających azbest, a do 2032 roku wszystkie elementy zawierające ten materiał mają zostać usunięte z przestrzeni publicznej. Profilaktyka obejmuje:
- ścisłą kontrolę i monitoring środowiska pracy,
- stosowanie odpowiednich środków ochrony indywidualnej – masek i kombinezonów ochronnych,
- systematyczne badania profilaktyczne pracowników narażonych,
- edukację zdrowotną i szkolenia BHP,
- redukcję dodatkowych czynników ryzyka, jak palenie papierosów.
„W Polsce obowiązuje zakaz stosowania i produkcji wyrobów zawierających azbest, a do 2032 roku wszystkie elementy zawierające ten materiał mają zostać usunięte z przestrzeni publicznej”
Azbestoza w Polsce – statystyki
Z danych Państwowej Inspekcji Sanitarnej wynika, że w Polsce wciąż rozpoznaje się przypadki azbestozy, mimo zakazu stosowania tego surowca. Wynika to z długiego okresu latencji – choroba może ujawnić się nawet kilkadziesiąt lat po zakończeniu narażenia. Szacuje się, że tysiące osób wciąż żyje z powikłaniami po pracy w zawodach związanych z azbestem. Według raportów WHO, na świecie co roku na choroby związane z azbestem umiera około 100 tysięcy osób.
Podsumowanie
Azbestoza to poważna choroba zawodowa o nieodwracalnym charakterze. Jej objawy rozwijają się powoli, ale prowadzą do ciężkich zaburzeń oddechowych i znacznie zwiększają ryzyko nowotworów. Kluczowe znaczenie ma profilaktyka, czyli eliminacja narażenia na azbest oraz regularne badania osób z grup ryzyka. Świadomość zagrożeń i przestrzeganie zasad bezpieczeństwa to podstawowy warunek ochrony zdrowia pracowników i całego społeczeństwa.
Źródła i zalecenia:
Państwowa Inspekcja Sanitarna, WHO, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – PIB.
ksai
Niniejszy materiał ma charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny. Nie zastępuje profesjonalnej diagnozy, porady lekarskiej ani konsultacji ze specjalistą. W przypadku pytań dotyczących zdrowia, bezpieczeństwa lub higieny zawsze skontaktuj się z odpowiednim lekarzem lub instytucją.